Rak szyjki macicy jest w skali świata czwartym pod względem częstości występowania nowotworem u kobiet. Rocznie rak szyjki macicy w Polsce wykrywany jest u ok. 3 000 kobiet. W Polsce notowany jest jeden z najniższych w Europie odsetek przeżyć 5-letnich, będący miarą wyleczalności tego raka. Rak szyjki macicy jest jednym z najbardziej „podatnych na profilaktykę” nowotworów złośliwych.
20 – 26 stycznia obchodzimy Europejski Tydzień Walki z Rakiem Szyjki Macicy
Rak szyjki macicy obok raka piersi, raka jajnika, raka trzonu macicy to najczęściej występujący nowotwór u kobiet. Wcześnie zdiagnozowany jest wyleczalny w ponad 99% przypadków. Nieleczony i późno wykryty może prowadzić do śmierci.
Rak szyjki macicy niemal w 100 proc. jest związany z przetrwałym zakażeniem wirusem brodawczaka ludzkiego (HPV). W Polsce możemy już bezpłatnie zaszczepić dzieci poniżej 18 r.ż. przeciw temu wirusowi.
Szczepienie przeciwko HPV zmniejsza ryzyko infekcji wirusem o ponad 75%. Najmłodsze pacjentki z rakiem szyjki macicy mają niewiele ponad 20-30 lat – alarmuje ginekolożka dr. N. med. D. Kolasa- Zwierzchowska z ICZMP w Łodzi.
Połowa kobiet w Polsce, które słyszą diagnozę raka szyjki macicy umiera. Tymczasem rak wcześnie wykryty daje szansę na wyleczenie, macierzyństwo i długie dobre życie. Według raportu GUS 13% Polek nigdy nie zrobiło cytologii.
Przyczyny raka szyjki macicy
Do głównych przyczyn występowania raka szyjki macicy wymienia się przede wszystkim zakażenie wirusem HPV (wirus brodawczaka ludzkiego). Do zarażenia dochodzi poprzez kontakt seksualny (użycie prezerwatywy nie chroni przed zachorowaniem, jedynie zmniejsza ryzyko). Pełną ochronę przed zakażeniem dają szczepienia przeciw wirusowi HPV. Dedykuje się je dziewczętom, młodym kobietom oraz chłopcom i młodym mężczyznom przed rozpoczęciem inicjacji seksualnej. Jak dotąd zaszczepiło się ponad 100 mln osób na świecie, podano ponad 270 mln dawek. Szczepionka przeciw HPV, to pierwszy preparat, którego głównym celem jest zapobieganie chorobie nowotworowej. Szczepienia przeciw HPV wpisano w Program Szczepień Ochronnych (szczepienia zalecane).
Do innych czynników powodujących raka szyjki macicy zalicza się:
- wczesną inicjację seksualną,
- dużą liczbę partnerów seksualnych,
- wieloletnie stosowanie hormonalnych leków antykoncepcyjnych,
- dużą liczbę porodów,
- palenie papierosów,
- przewlekłe stany zapalne pochwy,
- obniżenie odporności.
Objawy raka szyjki macicy
Rak szyjki macicy we wczesnym stadium rozwoju przebiega bezobjawowo, natomiast w późniejszym mogą pojawić się krwawienia między miesiączkami, krwawienie po stosunku, krwawienie po menopauzie oraz ból podczas stosunku. W zaawansowanym stadium choroby obserwuje się np. ropne upławy o nieprzyjemnym zapachu, ból w dole brzucha, bóle w okolicy lędźwiowo-krzyżowej, a także zdarza się, że występują problemy w oddawaniu moczu lub stolca.
Główne czynniki ryzyka raka szyjki macicy:
- infekcje wirusem brodawczaka ludzkiego o wysokim potencjale onkogennym (HR HPV),
- wiek (zachorowalność zwiększa się wraz z wiekiem),
- wczesne rozpoczęcie życia seksualnego,
- duża liczba partnerów seksualnych,
- duża liczba porodów,
- palenie papierosów,
- stwierdzona wcześniej zmiana patologiczna w badaniu cytologicznym,
- partnerzy seksualnie niemonogamiczni, z infekcją HPV (ryzyko zachorowania wzrasta 20-krotnie).
Zrób badanie cytologiczne!
Ryzyko zachorowania na raka szyjki macicy wzrasta wraz z wiekiem. Podaje się, że ponad 50% przypadków to kobiety pomiędzy 45 a 65 rokiem życia. Regularne badania cytologiczne chronią kobiety przed zachorowaniem, pozwalają wykryć zmiany przedrakowe i raka we wczesnym, uleczalnym stadium zaawansowania.
Badania przesiewowe w kierunku raka szyjki macicy (cytologia) można wykonać bezpłatnie, bez skierowania w ramach programu NFZ. W związku z tym, iż zachorowalność na raka szyjki macicy u kobiet poniżej 25 roku życia jest niska, program dedykowano (zgodnie z zaleceniami europejskimi) kobietom w wieku od 25 do 59 lat.
W ramach Programu Profilaktyki Raka Szyjki Macicy bezpłatne badanie przysługuje raz na 3 lata. Można je wykonać w każdej poradni ginekologiczno-położniczej, która ma podpisaną umowę z NFZ oraz w wybranych poradniach POZ biorących udział w programie.
Jednostki ochrony zdrowia zajmujące się realizacją programu profilaktyki raka szyjki macicy można znaleźć pod wskazanym adresem: https://gsl.nfz.gov.pl/GSL/GSL/ProgramyProfilaktyczne.
Cytologia to szybkie i bezbolesne badanie, które pozwala sprawdzić, czy u kobiety nie zaczyna rozwijać się rak szyjki macicy lub stan przedrakowy. Badanie można zrobić podczas wizyty u ginekologa.
Jak wygląda takie badanie? Ginekolog wsuwa do pochwy leżącej na fotelu pacjentki wziernik ginekologiczny i wkłada przez niego tzw. szczoteczkę cytologiczną. Pobiera nią komórki znajdujące się na ścianie i szyjce macicy. Badanie trwa chwilę i nie jest bolesne. Pobrane komórki umieszczane są potem na szkiełku cytologicznym i oceniane pod mikroskopem. Pozwala to sprawdzić czy nie ma zmian. W razie wątpliwości lekarz skieruje kobietę na dalsze badania diagnostyczne lub leczenie.
Badania cytologiczne w ramach programu profilaktyki szyjki macicy wykonuje się:
- co 36 miesięcy u kobiet w wieku 25-64 lat – program rozszerzono od 1.11.2023,
- co 12 miesięcy u kobiet w wieku 25-64 lat obciążonych czynnikami ryzyka (zakażonych wirusem HIV, przyjmujących leki immunosupresyjne, zakażonych HPV- typem wysokiego ryzyka).
Kto i gdzie realizuje program?
Cytologię można wykonać w każdym gabinecie ginekologicznym z umową z NFZ, a także w niektórych poradniach POZ. Najlepiej wybrać się do swojego stałego ginekologa, a jeśli go nie mamy – znaleźć najbliższy gabinet korzystając z portalu internetowego NFZ „Gdzie się leczyć„. Wystarczy wpisać adres www.gsl.nfz.gov.pl/ProgramyProfilaktyczne lub zatelefonować pod bezpłatny nr 800 190 590.
Jak badają się kobiety w Łódzkiem?
W województwie łódzkim jest 175 poradni, a w samej Łodzi aż 57 poradni ginekologicznych. Badanie cytologiczne u położnej POZ można zrobić w 17 poradniach POZ, które chciały robić to badanie swoim pacjentkom. W 2023 roku 7 z nich zrobiło cytologię – wykonano 1 119 badań. Cytologia u położnej POZ to cenne rozwiązanie w przypadku małych miejscowości jak np. Jelnia w powiecie opoczyńskim. Tu położna mgr Kinga Kwaśniak-Brola wraz z zespołem Przychodni Rodzinnej Dom-Med w Jelni realizuje Program Profilaktyki Raka Szyjki Macicy zrobiła cytologię 273 kobietom.
Zaczęłam od roczników kobiet, dla których program już się kończył. Była to dla nich ostatnia możliwość na bezpłatne badanie. W późniejszych miesiącach systematycznie zapraszałam pacjentki z kolejnych roczników. Dzwoniąc osobiście i wysyłając sms zapraszałam do gabinetu umawiając konkretną datę i godzinę spotkania. W trakcie badania edukuję pacjentki na temat najczęściej występujących schorzeń ginekologicznych. W razie potrzeby kieruje do najbliższej Poradni K, gdyż w naszej placówce nie mamy poradni ginekologicznej. Pacjentki mojej przychodni były mile zaskoczone i chętnie uczestniczyły w programie. Kobiety po 45 r.ż. chętniej przystępowały do programu aniżeli z młodszych roczników. Bardzo duże znaczenie dla zainteresowania programem ma również fakt dużej rozpoznawalności i pozytywny wizerunek naszej Przychodni w społeczności gminy Drzewica, a także gmin okolicznych. Od listopada 2023 roku, kiedy program został rozszerzony o kolejne roczniki, najstarsze pacjentki najchętniej zgłaszały się na badanie – mówi mgr. Kinga Kwaśniak-Brola.
Przypominamy, że panie – bez względu na wiek – także mogą zrobić bezpłatnie cytologię.
W latach 2020 – 2023 w Łódzkiem przebadano łącznie 74 300 pacjentek, a w samym 2023 zostało przebadanych 19 724 kobiet. Do dalszej diagnostyki w latach 2020 – 2023 zostało skierowanych 514 kobiet, z czego w 2023 do dalszego leczenia skierowano 133 panie.
Kto najskuteczniej prowadzi profilaktykę raka szyjki macicy?
Poradnią, która wykonała w 2023 r. najwięcej badań w ramach programu profilaktyki raka szyjki macicy jest Centrum Medyczne Górna, które cytologię wykonało u 1 069 kobiet.
Niestety z tego podstawowego badania profilaktyczna wciąż korzysta zdecydowanie zbyt mało kobiet. W województwie łódzkim w 2023 roku zaledwie niecałe 11% uprawnionych kobiet wykonało cytologię, czyli ok 703 tys. pań. Średnia krajowa to 12% uprawnionych pacjentek.
W którym powiecie kobiety badają się najchętniej?
Na pierwszym miejscu jest powiat opoczyński – 17% kobiet, kolejne miejsca na podium zajmują panie z powiatów pabianickiego 16.64%, poddębickiego 13,34%. Najsłabiej zbadane w ramach programu cytologicznego są panie z powiatów: kutnowskiego: 4%, wieluńskiego 5%; łaskiego 7%. Łodzianki, mimo bardzo dobrej dostępności do gabinetów ginekologicznych, z programu korzystają rzadko – tylko 10%.
Szczepienia przeciw HPV w Łódzkiem
Skuteczną profilaktyką raka szyjki macicy jest szczepienie przeciw wirusowi HPV. Niemal 100 proc. zachorowań związana jest z wcześniejszym zakażeniem z tym przenoszonym głównie drogą płciową wirusem. Szczepienia są wykonywane na całym świecie od lat i są bezpieczne.
Szczepienie jest najskuteczniejsze, jeśli nastąpi przed potencjalnym narażeniem na zakażenie HPV, do którego dochodzi głównie drogą kontaktów seksualnych. Dlatego powszechne programy szczepień przeciw HPV najczęściej wskazują na dziewczynki i chłopców w wieku 12-13 lat. Dzieci w wieku 9-18 lat mogą otrzymać szczepionkę Cervarix bezpłatnie w ramach bezpłatnych leków dla dzieci do 18 r.ż.
Cervarix, podobnie jak i inne szczepionki przeciwko wirusowi HPV, jest bezpieczny, przebadany i dobrze tolerowany przez pacjentów. Pamiętając o powszechności występowania wirusa HPV w społeczeństwie i jego potencjalnym niebezpieczeństwie onkogennym, w coraz niższych kategoriach wiekowych, a warto wspomnieć, że najmłodsze pacjentki z rakiem szyjki macicy mają niewiele ponad 20-30 lat, odpowiedzialni rodzice powinni zadbać o przyszłe bezpieczeństwo swoich pociech i zainwestować w ich zdrową dorosłość – mówi dr. N. med. D. Kolasa- Zwierzchowska ginekolożka z Kliniki Ginekologii, Ginekologii Onkologicznej i Leczenia Endometriozy ICZMP w Łodzi.
Jak zapisać dziecko na szczepienie?
Aby zapisać dziecko na szczepienie przeciw HPV wystarczy umówić wizytę:
- w przychodni Podstawowej Opieki Zdrowotnej (POZ),
- infolinia 800 100 101 (w godzinach 8.00-18.00),
- przez Internetowe Konto Pacjenta (IKP).
Ze szczepień dla 12-13 latków w naszym województwie skorzystało dotąd 4 550 dzieci. 2 054 dzieci skorzystało ze szczepienia jednowalentną szczepionką w ramach bezpłatnych leków dla dzieci. Łącznie w 2023 roku zostało zaszczepionych 6 604 dzieci.
Czytaj też: Wkrótce ferie. Jak zgłosić policji kontrolę autobusów i ich kierowców?