RADOMSKO NA KARTACH HISTORII. MIASTO JAKIEGO NIE ZNAMY …

Każdy z mieszkańców zna doskonale swoje miasto. Albo przynajmniej tak mu się wydaje. Budynki, ulice, skwery parki. Przebywając w nich codziennie niedostrzegany już pewnych walorów, cech charakterystycznych. Myślimy, że nic nie może już nas zaskoczyć. Ale czy na pewno?

Radomsko ma długą i bogatą historię choć wygląd miasta nie zawsze o tym świadczy. Jak się okazuję niewiele z nas zna historię naszego miasta. Historia Radomska sięga XI wieku. Z najstarszego okresu nie zachowały się żadne informacje. Pierwsze wzmianki historyczne mówią, że w 1243 r w Radomsku nadano przywileje Klasztorowi Dominikanów Płocku 1243r. Choć Radomsko było prężnym ośrodkiem handlowym w źródłach brak opisów miasta.

-Najstarsze znane plany miasta datuje się na XIX w – mówi historyk i pasjonat dziejów Radomska Agnieszka Kuligowska, która opowie nam jak powstawało i kształtowało się nasze miasto.

Radomszczański Gród

Najstarsze Radomsko znajdowało się nad rzeką Radomką. Z książek prof. Sankowksiego wiemy, że w Radomsku był gród. Pozostałością po tym grodzie jest lokalna nazwa “Kopiec”. Radomszczański gród znajdował się w okolicach dzisiejszej ulicy Św. Rozalii. Jeszcze w okresie międzywojennym był pagórek, który sugerował pozostałości po tych umocnieniach, jednak podczas rozwoju gospodarczego miasta teren został silnie przekształcony i po dawnym grodzie nie ma już śladu.

Pisząc o historii nie można zapomnieć o pracach archeologicznych na remontowanym odcinku ulicy Reymonta i Żeromskiego. Kilka miesięcy temu archeologowie wykopali pozostałości po dawnym szpitalu, przytułku, Kościele św. Ducha i cmentarzu. Budynek kościoła powstał w średniowieczu nad rzeką Radomką w okolicach dzisiejszego Domu Rzemiosła.

Bez wątpliwości niezmienne jest miejsce, które zajmuje Klasztor Ojców Franciszkanów. Dzisiejszy budynek klasztoru powstał jako kolejne zabudowania Franciszkanów. Ten pierwszy budynek został zniszczony, potem odbudowę klasztoru wspomógł Władysław Łokietek. W czasie wojen XVII wiecznych uległ całkowitemu spaleniu i właśnie ten, który możemy podziwiać teraz datuje się na XVIIw.

Plac 3 Maja

Ratusz Radomska znajdował się na Placu 3 Maja, najprawdopodobniej w okolicach fontanny. W XIX w podjęto decyzję o zbudowaniu nowego ratusza. Już nie na zasadach średniowiecznego miasta, lecz w narożniku rynku. Z czasów średniowiecznych nie zachowały się żadne budynki świeckie. Miasto ma wspaniałą historię, lecz niestety nie widać jej gołym okiem. Nie mieliśmy takiego szczęścia jak Paczków, czy Byczyna, w których zachowały się średniowieczne układy miasta. To burzliwa historia spowodowała ogromne zniszczenia.

Ulica Reymonta, dawniej Kaliska (biegła przez szlak na Kalisz) funkcjonuje w naszym mieście od jego powstania. Jeszcze za czasów panowania Leszka Czarnego Radomsko stało się miastem lokacyjnym. Dzisiejszy plac 3 Maja pełnił funkcję rynku, co ciekawe na przestrzeni czasu plac zmieniał swoje nazwy i funkcję. Podczas zaborów nosił nazwę Placu Aleksanryjskiego. Niemcy w czasie II Wojny Światowej używali nazwy Ring. Niewątpliwe był on centrum miasta lokacyjnego. Jak wyglądała zabudowa ulicy Kaliskiej przed XIX w nie wiadomo. Część budynków, które możemy teraz podziwiać w centrum miasta powstała w drugiej połowie XIX w. Duży wpływ na rozwój ulic Kaliskiej i Żabiej ( dzisiejsza ul. Żeromskiego) miały plany osuszania i uregulowania Rzeki Radomski. Co ciekawe Radomska we wczesnym okresie naszego miasta odgrywała ważną rolę. Brak regulacji doprowadzał do częstych wylewów.

Powstają pierwsze ulice i kamienice

W połowie XIX w burmistrz Radomska podjął decyzję o osuszaniu. To wtedy miasto zaczęło się kształtować. Wytyczono ulicę Powiatową (dzisiejsza ulica Kościuszki) i ulicę Żabią (Żeromskiego). Zaczęły się pojawiać reprezentacyjne budynki – na przykład Hotel Bugajskiego. Niegdyś przepiękna kamienica, niestety zniszczona niestety dziś zniszczona mieści się na rogu ul. Żeromskiego i Reymonta.

Również w tamtych czasach powstał słynny radomszczański wieżowiec. Kamienica należąca do Antoniego Żylińskiego, który zbudował ją w celach wyłącznie inwestycyjnych. To była kamienica pod wynajem. Budowa rozpoczęła się na początku XX w. Parter budynku budynku miał charakter handlowy. Funkcjonowały tam m.in. szkoła. W latach 20-tych mieścił się tam Bank Spółdzielczy. I piętro miało być najbardziej reprezentacyjne a co za tym idzie ceny mieszkań najwyższe. Przekazy słowne podają, że Żyliński budował tą kamienicę z myślą o mieszkańcach pochodzenia Żydowskiego, stąd budynek zdobią charakterystyczne balkony. Żydzi obchodzą święto szałasu podczas którego Tora nakazuję spożywanie posiłków na zewnątrz. Tak pisał w swoich wspomnieniach słynny radomszczański gawędziarz Pan Wiesław Leśniewski.

Kamienica była wynajmowana, jednak Żyliński zbankrutował w czasie wielkiego kryzysu gospodarczego. Inwestor załamał się i ostatecznie trafił do szpitala psychiatrycznego. Podobno tam stracił życie. Kamienica jest przepiękna, lecz niestety z dnia na dzień traci swój piękny blask.

Również ciekawą historią może poszczycić się kamienica rodziny Szwedowskich znajdująca się przy ul. Warszyca. Zamożna radomszczańska rodzina otworzyła cegielnię na ulicy Miłej. Wówczas Radomsko stało na pisku i glinie. Sama rodzina Szwedowskich zamieszkiwała słynny “Zameczek”. Kamienica powstała przed I Wojną Światową. Podobnie jak kamienica przy Żeromskiego znajdowały się tam mieszkania na wynajem. Kamienica zasłynęła z wyszynku “U Kluski”. Do dziś na budynku znajdziemy napisy reklamujące sklep. Stefan Kluska prowadził skład wódek i likieru przy ul. Brzeźnickiej 7(dziś Warszyca). Jego firma istniała od 1927 roku.

Przed II Wojną Światową

W okresie międzywojennym plac 3 Maja był o wiele mniejszy, a dwa placu oddzielała zabudowana ulica Mineralna. To Niemcy nadali mu charakter skweru kwiatowego.

Na rogu Rynku 6( dzisiejsza poczta) znajdowało się słynne radomszczańska Szkoła Jadwigi Chomicz. Pensja dla dziewcząt została zbombardowana podczas II Wojny Światowej. Zniszczone zostały również budynki w stronę wiaduktu. Zabudowania, które dziś funkcjonują powstały po II Wojnie Światowej.

XIX w jest dość specyficznym okresem w rozwoju naszego miasta. Powstają pierwsze miejsca pracy. Ludzie migrują ze wsi do miast. Napływająca siła robocza do Radomska nie ma gdzie mieszkać. To właśnie wtedy zaczynają się rozwijać kamienice czynszowe przy Remonta. Budowle mają jedną charakterystyczną zabudowę. Frontowa reprezentacyjna część przeznaczona była dla zamożniejszych lokatorów, a w głębi podwórka znajdowały się oficyny dla biedniejszych mieszkańców. Mieszkania najczęściej miały jedno – dwa pomieszczenia, które były niezwykle wielofunkcyjne. Na zasadzie miasta ogrodów powstała dzielnica robotnicza- dzisiejszy Kowalowiec. Pierwsze bloki radomszczańskie (ul. Rona, Lipowa, Kościuszki, Brzeźnicka) powstają w latach 50 -tych.

Kluczową rolę w budowaniu miasta odegrało powstanie Metalurgii. Zakład wybudował na ulicy Powiatowej bardzo reprezentacyjne budynki (Stara Komenda i kamienica obok), w których znajdowały się m.in. administracja Metalurgi, kasyno, hotel.) Dzisiejszy budynek biblioteki stanowił willę dyrektorów metalurgii. Najbardziej znanym dyrektorem jest Jan Hussarzewski, który najdłużej go zamieszkiwał. W 1917 r. odbył się tam, wiec podczas którego wmurowano w murze klasztoru tablice poświęcone Kilińskiemu i Kościuszce.

Kino Kienema powstało pod koniec XIX w. To właśnie wtedy radomszczanom udało się przekonać władze rosyjskie do utworzenia straży ogniowej. Straż była niezwykle potrzebna ponieważ większość miasta stanowiła zabudowa drewniana. Wówczas pojawił się problem utrzymania jednostki. Rozwiązaniem było utworzenie kino – teatru. Historia Kinemy jest bardzo różna. Właśnie w Kinemie władze Radomska podjęły Marszałka Piłsudskiego w 1921r. Tam też odbył się proces żołnierzy Warszyca. Był to pierwszy ośrodek kulturalny z którego dochody zasilały Straż Ogniową. Do dziś Kinema jest własnością Ochotniczej Straży Pożarnej.

Budowa pierwszego szpitala

Kolejną kamienicą z niezwykle bogatą historią jest kamienica przy ul. Kościuszki (na przeciwko Klasztoru Ojców Franciszkanów). Jej właścicielem był Marcin Ziółkowski (pełnił rolę podsędka). Choć nie był radomszczaninem aktywnie uczestniczył w budowaniu naszego miasta. To właśnie on był inwestorem w budynku, w którym potem powstał Hotelu Bugajskiego. Ziółkowski zaniepokojony złym stanem Szpitala św. Ducha był inicjatorem budowy szpitala przy dzisiejszej ul. Wyszyńskiego. Działacz zorganizował zbiórkę pieniędzy i zakupił pierwsze cegły. Mieszkańcy szczodrze włączyli się w zbiórkę na rzecz nowego szpitala. Ziółkowski współpracował z władzami miasta. Wówczas opłata za chrust z lasów na Kowalowcu była przekazywana na fundusz szpitalny. Dzięki inicjatywom Ziółkowksiego i innych radomszczańskich działaczy powstał pierwszy budynek pod wezwaniem św. Aleksandra, który nie tak dawno został wyburzony. Sam Ziółkowski walczył u boku Napoleona a jego wnuk w Postaniu Styczniowym. Oboje spoczywają na Starym Cmentarzu w Radomsku. Aby upamiętnić tą niezwykłą postać, skwer przy ul. Joseleiwcza obok Kina Kinema nazwano jego imieniem.

Radomsko jakiego nie znamy …

Jeszcze w latach 50- tych wyburzono Kościół Ewangelicki, który znajdował się na rogu ulicy Remonta. Dziś jego miejsce zajmują sklepy rzemieślnicze. Zaskakującą historią może pochwalić się budynek obecnego II Liceum Ogólnokształcącego. Już przed I Wojną Światową znajdował się tam budynek koszar rosyjskich. W miejscu sali gimnastycznej znajdowała się pierwsza radomszczańska Cerkiew. Również synagoga zakończyła swój żywot podczas II Wojny Światowej. Starsi radomszczanie mogą pamiętać Łaźnie Miejską, utrzymaną w stylu klasycznym. We wrześniu wyburzono kamienicę przy Reymonta 54. Choć zabudowa nie miała wartości historycznej, wiele radomszczan wspomina ją z sentymentem. Kamienica należała najprawdopodobniej do rodziny Nestów. Jan Nest był jednym z niewielu radomszczańskich Żydów, którzy ocaleli podczas II Wojny Światowej. W kamienicy mieściła się m.in Żydowska szkoła powszechna im. Mickiewicza, Biblioteka im. I.L. Pereca oraz Poalej Syjon Prawica, sklep wielobranżowy, koszerna restauracja i sklep ze słodyczami. Wielu radomszczan może ją kojarzyć ze sklepem za żółtymi firankami dla działaczy partyjnych. Ulica Krakowska została wybudowana przez niemiecką firmę w 1936 r jako fragment drogi krajowej E16. Jeszcze starszą ulicą jest Stara Droga choć na ulicy nie znajdziemy zabudowań świadczących o jej historii. Kolejną perełką naszego miasta jest Browar Pociecha, który powstał 1906 r. dzięki hrabiemu Henrykowi Raczyńskiemu. Teraz charakterystyczny budynek z czerwonej cegły jest na sprzedaż.

Choć trudno w to uwierzyć Radomsko było miastem wielokulturowym i wielonarodowościowym, jaka szkoda, że niewiele z tego pozostało.

Historyczne zdjęcia Radomska

Aby zobaczyć namiastkę historii miasta warto zajrzeć na Facebooka. „Radomsko Historyczne Zdjęcia 1243 – 2014” i „Historia Radomska Na Starych Fotografiach” to grupy miłośników historii naszego regionu.

– Do grupy Radomsko Historyczne Zdjęcia 1243 – 2014 może dołączyć każdy. Nasz fanpage tworzony jest przez i dla miłośników historii miasta Radomska uwiecznionej na fotografii. Nasza grupa ma wyłącznie charakter edukacyjny. Zamieszczane zdjęcia stanowią zbiór fotografii z rożnych lat, znalezionych i publikowanych w różnych źródłach, a niekiedy z własnych, prywatnych archiwum. Naszym celem było poprzez stare fotografie przybliżenie historii naszego miasta – młodszym odbiorcom, a u starszych wywołać wspomnienia. Ci zwłaszcza “starsi” grupowicze w komentarzach pod postami, niejednokrotnie uzupełniają historie miasta i ich mieszkańców o której nie wiedzieliśmy nic albo bardzo mało – opowiada Ksawery Małachowski administrator grupy.

(źródła fot. Biblioteka Narodowa)

Chcesz być na bieżąco - zainstaluj naszą aplikację na swoim telefonie!

Darmowa aplikacja dostępna do ściągnięcia na Androida, oraz iOS w skelpach Google Play i App Store